اخبار

به گزارش دبیرخانه طرح ملی توسعه مشاغل خانگی خراسان شمالی، به نقل از ایرنا گرد هم نشسته اند و همه مقداری کُرک بُز در جیب دارند و همانطوریکه نواهای محلی را نجوا می کنند با دوک‌هایی کوچک کُرک را می ریسند و از دغدغه‌های درونی خود در مورد به حاشیه رفتن این دست بافته ظریف خراسان شمالی می گویند.
در نگاه اول گمان نمی‌کنی که افراد جمع شده در برخی محل های قدیمی از بافندگان چیره دستی باشند که با دستان هنرمند خود کُرک بُز را به نخ تبدیل می کنند و با پنج میل کلاه کُرکی می بافند هر چند که دستان ترک خورده آنها شاهدی بر ظرافت و لطافت این بافنده قدیمی است و سن و سال آنها گواه قدمت و تاریخ این یادگار دیار گنجینه معرفت ها و قومیت هاست.
 این پیرمردان چنان با مهارت پنج میل را حرکت می دهند و رج ها را یکی پس از دیگری به صورت دانه ریز می بافند که آستانه سلیقه و ظرافت را به معنای واقعی به نمایش می گذارند و بافتنی آنها کُلاه نرم و عایقی می شود که تاب سرمای استخوان سوز زمستانی این خطه از خراسان را دارد که سر و گوش  را در برابر باد و بوران های فصلی مناطق مختلف محافظت می کند و به گفته این افراد این کلاه‌ها نه تنها گرم و نرم بلکه ضد آب نیز است.
این کلاه که از سری سرپوش‌های مردانه در منطقه خراسان شمالی است بدون دخالت هیچ‌گونه ماشین یا ابزار خاص و با استفاده از پنج میل بافته می‌شود و استفاده از آن تقریبا بین تمامی اقوام خراسان شمالی از کرد و ترک گرفته تا تات و ترکمن رواج دارد و حتی در بجنورد نیز بافت این نوع کلاه به‌صورت پراکنده دیده می شود، اما تمرکز بافندگان این کلاه در شهرستان گرمه و سپس جاجرم بیش از دیگر نقاط استان است.
به عقیده بافندگان؛ این دست بافته که منطبق با فرهنگ منطقه‌ شکل گرفته و در ردیف پوشاک مردمی تعریف شده است این روزها حال و روز خوبی ندارد و بیم آن می رود که به فراموشی سپرده شود، بویژه آن که در گذر زمان از تعداد بافندگانی که مهارت بافت کلاه کرکی را دارند تنها ۲۰ نفر باقیمانده است.
این افراد که وظیفه سنگین حفظ این هنر و انتقال آن را به جوانان دارند این مهارت را از پدرآموخته اند تا آن را به پسران خود منتقل کنند، اما بیم آن را دارند که این هنر به فراموشی سپرده شود.
  پسر کو ندارد نشان از پدر
حاج محمود احسانی همچنان که سر به زیر دارد و رج ها را می بافد با لحن آرامش بخش خود در مورد بافت این کلاه زیبا و پرکاربرد می گوید: این هنر را از پدر آموختم و او نیز از پدر خود آموخته بود اما اکنون مانند دوران گذشته نیست که پسران از پدران خود حرف شنوی داشته باشند و پسرانم با وجود اصرار زیاد تمایلی برای ادامه راه پدر ندارند.
وی که دل پُری نیز از کم کاری مسوولان در این زمینه دارد و می افزاید: اکنون که دوران کهنسالی را سپری می کنیم نیاز به حمایت های بیمه ای و تسهیلات ویژه برای رونق  این هنر دست را داریم و تاکنون با وجود تقاضا نتوانسته ایم از این مزایا استفاده کنیم.
این هنرمند ادامه می دهد که این هنر وقت و زمان زیادی را می برد و فعالیت در آن فرسایشی و زمان بر است و حال که پسران ما از سختی های این هنر آگاه هستند راضی به ادامه فعالیت نیستند، اما امسال تعدادی از جوانان گرمه ای همت کرده اند تا با آموختن این هنر خاص تلاش های ۷۰ ساله ما را بی ثمر نگذارند.
نبود مواد اولیه
کلاه کُرکی خاص خراسان شمالی فقط با کُرک بُز بافته می شود و در روزگارانی نه چندان دور این منطقه از خراسان بزرگ زیستگاه بزهایی بود که از کُرک آن ها برای بافت کلاه استفاده می شد، اما گفته می شود با تغییرات اقلیمی و بیابانی شدن این منطقه و تغییرعلوفه دام، کُرک بُزها هم از بین رفت و بافندگان هم اکنون برای تهیه مواداولیه این کلاه باید رنج طولانی را متحمل شوند.
نادر محسنی از دیگر پیرمردهای این جمع نیز وارد بحث می شود و از نبود کُرک بعنوان مواد اولیه می گوید و می افزاید: برای تهیه مواد اولیه این کلاه که حتی از اروپا و آمریکا نیز سفارش بافت آن داده می شود باید تا استان هایی مانند سیستان بلوچستان و کرمان سفر کرد و روستا به روستا و شهر به شهر در پی پوست مرغوب گشت.
وی می گوید: در ۲ سال گذشته قیمت پوست نیز افزایش چند برابری یافته است و به قیمت ۱۵۰ هزار تومان تهیه می شود.
این هنرمند چیره دست با بیان اینکه برای بافت هر کلاه تقریبا ۳۰۰ گرم کرک بز لازم است، می افزاید: مراحل تهیه کرک بسیار زمانبر  طاقت فرسا است چرا که این کرک ها از چند پوست تهیه و در ابتدا پوست ها شسته و موی بز از کرک جدا می شود.
به گفته هم اکنون زنده نگاه داشتن این هنر و سپردن آن به اهلش مهمترین دغدغه است که متاسفانه جوانان در این روزگار تن به سختی های این کار نمی دهند چرا که سود اندک و بازار فروش کم رونق موجب شده تا فرزندان ما از این هنر فاصله گیرند و تمهیداتی هم که برای جذب آن ها گرفته شده کافی نیست.
این فعال صنایع دستی از بیمه نبودن فعالان این بخش نیز گلایه کرد و معتقد است که هنرمندان این رشته بیش از ۶۵ سال سن دارند و مشمول بیمه نمی شوند و نفوذ بیمه نیز در ابتدای فعالیت به حدی نبود که این هنرمندان را در ابتدای جوانی بیمه کند و اکنون که پا به سن گذاشته ایم بیمه هزینه زیادی را می طلبد که توان پرداخت آن را نداریم.
وی با بیان اینکه تسهیلات بانکی با سود زیاد را عاملی دیگر از انزوای این هنر دانست و می گوید: تهیه ماد اولیه برای هردوره فصلی نیاز به ۱۵۰ میلیون تومان هزینه دارد و دریافت تسهیلات تشویقی اندک در این زمینه بسیار محدود و مقرون به صرفه نیست.
تلاش برای حفظ کلاه کرکی
بافت کلاه کُرکی از رشته هایی بود که در گذر ایام راه خود را به سوی زوال طی می کرد و با تاسیس استان و توجه ویژه مسوولان کشوری و استانی به صنایع دستی دوباره احیا شد و به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گرمه تلاش ها دراین زمینه همچنان ادامه دارد.
وحید محمودی فر در این باره می افزاید: بافت کلاه کُرکی قدمتی بیش از ۵۰۰  سال دارد و اگر در گذشته عمومیت بسیار زیادی داشت به دلیل شرایط اقلیم گرمه بود زیرا در آن زمان و تقریبا تا ۳۰ سال قبل نیز شرایط آب و هوایی منطقه به شکلی بود که پرورش بز رواج داشت و بزهای منطقه نیز کرک فراوانی داشتند.
وی می گوید: چوپان ها در گذشته این کُرکها را استحصال می کردند و این افراد از کُرک بز و  پنج میل کلاه می بافتند تا در زمستان های سرد عایقی در سرشان باشد ولی به مرور زمان و با تغییر اقلیم منطقه مواد اولیه کاهش یافت و علاقه مردم به بافت و استفاده از این کلاه نیز از بین رفت.
محمودی فر می افزاید: با تاسیس استان توجه به این هنر نیز بیشتر و تمهیداتی برای احیای آن انجام شد به طوری که دوباره مردان بافنده کلاه کُرکی کار خود را آغاز کردند و در حال حاضر تعدادی از جوانان علاقه‌مند در این بخش وارد شده و فعالیت می کنند.
وی می گوید: اقدامات لازم برای تهیه مواد اولیه این بافتنی انجام شده تا از استانهای خراسان رضوی، کرمان و سیستان و بلوچستان تهیه کنیم.
این مسوول می افزاید: بهای این کلاه هم اکنون بین ۲ میلیون و ۵۰۰ تا سه میلیون تومان است و حدود ۲۰ نفر کلاه باف در گرمه، ایور و درق  و تعداد انگشت شماری نیز در دیگر نقاط استان فعال هستند و به دلیل تقاضایی که برای این کلاه وجود دارد درآمد سالانه این افراد بیشتر شده و گفته می شود  سالانه هر بافنده بیش از ۵۰ میلیون تومان درآمدزایی دارد بنابراین تمام تلاش ما این است با تشویق جوانان و مشوق های مختلف تعداد بافندگان جوان این رشته را افزایش و بیمه و تسهیلات ارزان قیمت از جمله مشوق های ما برای بافندگان است.
جمعیت شهرستان گرمه که در جنوب غربی خراسان شمالی قرار دارد ۲۵ هزار نفر است و پیشه اصلی این افراد کشاورزی و دامپروری است.
  استاندارد ملی کلاه کُرکی
کُلاه کرکی خراسان شمالی که به عنوان میراث ناملموس با شماره ۱۰۸ در فهرست ملی ثبت شده است و دارای استاندار ملی  نیز هست.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در این مورد می افزاید: با تشکیل و تدوین پرونده استانداردسازی کلاه کُرکی استان این پرونده در کمیته ملی به تصویب رسید و هم اکنون این رشته که از رشته های خاص صنایع دستی خراسان شمالی است دارای استاندارد ملی دارد.
محمدرضا قهرمانیان می گوید: ارائه نشان استاندارد به تولیدات هنرمندان بر اساس معیارهایی از پیش تعیین‌شده انجام می‌شود که در گروه استانداردسازی تشویقی و گواهی کیفیت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران قرار می گیرد.
وی عنوان می کند: استانداردسازی این مزیت را دارد که متناسب با ظهور بخش‌های مشتری جهانی است.همچنین به خاطر مشتری‌های جهانی که متقاضی کیفیت و خدمات مشابه در هر جایی هستند که ممکن است آن‌ها حضور یابند یا خرید انجام دهند، یک مزیت خاص برای استانداردسازی است.
هم اکنون ۱۶ هزار هنرمند و صنعتگر در بخش صنایع دستی خراسان شمالی در قالب مشاغل خانگی و کارگاه‌های تولید انفرادی و گروهی مشغول به فعالیت هستند.
استان ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی در شمال شرق کشور دارای اقوام کرد، کرمانج، ترک، ترکمن، تات و بلوچ است که صنایع دستی هر یک از آنها ویژگی های منحصر به فردی دارد.